Werk van de landschapper

De gemeente Steenwijkerland ontwikkelt een bijzonder, groen woongebied en nieuwe schoollocatie in Wanneperveen. De landschapper maakte hiervoor een locatiestudie, verkavelingsplan, stedenbouwkundig plan en beeldkwaliteitsplan. 

De planlocatie grenst aan bestaand bebouwd gebied en ligt in het agrarische landschap tussen de kern Wanneperveen en het natuurgebied de Wieden (Natura2000-gebied Wieden-Weerribben). Een belangrijk vertrekpunt voor het plan is de landschappelijke en cultuurhistorische context van de locatie. Bestaande beplantingen (bomen en houtsingels) blijven zo veel mogelijk behouden en vormen de basis voor het groene raamwerk waarbinnen de nieuwe woningen en school ingepast worden. Langs de noordrand van de planlocatie wordt een wandel-/fietspad aangelegd die een belangrijke verbinding maakt tussen bestaande routes. De watergang wordt hier verbreed tot natuurzone wat zorgt voor een zachte rand en een natuurlijke overgang naar het landschap.  

Stedenbouwkundig plan

Het stedenbouwkundige plan is gebaseerd op de oorspronkelijke verkavelingsrichting van het gebied. De overgangen van het woongebied naar de omgeving zijn zacht en groen. De ontsluiting ligt middenin het plangebied van oost naar west. Vanaf deze centrale ontsluitingsweg worden de woningen ontsloten via, voor autoverkeer, doodlopende woonstraatjes. Voor wandelaar en fietser sluiten de woonstraten aan op fiets- en wandelpaden in het groene casco. De woonstraten liggen in de verkavelingsrichting en vanuit de woonstraten is er zicht op het landschap. Om het verkeer naar de schoollocatie uit de woonwijk te weren wordt de school ontsloten aan de zuidzijde. De entree is hiermee gericht op het dorp en rondom de school ontstaat zo een veilige en groene schoolomgeving.  

Planproces

De landschapper begon in 2021 in samenwerking met Ingenieurs- en adviesbureau Bind B.V. met een locatiestudie en ruimtelijke uitgangspunten voor de ontwikkeling. Later volgde het verkavelingsplan en stedenbouwkundig plan en tot slot in 2024 het beeldkwaliteitsplan. Naast het gemeentelijk projectteam en provincie, was de dorpsraad van Wanneperveen actief betrokken, evenals het schoolbestuur. Er waren soms pittige discussies, mede omdat men het liefst zo veel mogelijk nieuwe woningen wilde voor het dorp, dus "is dat groen nou allemaal nodig?" Uiteindelijk heeft de dorpsraad en hebben ook de inwoners van Wanneperveen het plan omarmd en kunnen zij niet wachten tot de kinderen naar hun nieuwe school kunnen en de eerste huizen betrokken kunnen worden.  

In dit proces, waarin weer eens de kracht van het samen schetsen duidelijk werd, had de landschapper een luisterende, vertalende en verbindende rol. Maar het begon allemaal met enkele actieve bewoners van Rhedens Dorpsbelang en Ondernemersvereniging Rheden De Steeg die alle partijen aan tafel kregen en de dialoog wisten te starten. 

In januari 2023 werd de landschapper door de gemeente Rheden gevraagd om dit door de bewoners opgestarte proces te begeleiden om met de verschillende partijen, de gemeente en de provincie Gelderland te komen tot een gedragen landschapsplan voor de Rhederhof. De landschapper maakte samen met de betrokkenen eerst een plan van aanpak. Vervolgens schetste de landschapper in werkateliers met de partijen en de eigenaren van de andere delen van de Rhederhof een masterplan voor het gehele landgoed. Het masterplan geeft invulling aan behoud en versterking van de grote ecologische en cultuurhistorische waarde op deze plek. Het vormde het kader waarbinnen de landschapper met de werkgroep terreininrichting het inrichtingsplan voor het terrein heeft opgesteld.

Om meer sturing en structuur te krijgen in deze vrijwilligersorganisatie ondersteunde de landschapper van mei 2022 tot april 2024 het bestuur en de werkgroepen van stichting westelijke IJsseloever Deventer als procesbegeleider. De stichting had een intentieovereenkomst met de gemeente Deventer om, door samen te werken, te onderzoeken op welke wijze bewoners kunnen participeren bij beleid en projecten in hun directe leefomgeving. Na een evaluatie begin 2024 is samen met de gemeente afgesproken de goede samenwerking voort te zetten. Omdat de stichting zich inmiddels bewezen heeft als belangenbehartiger voor het WIJD gebied werd besloten dat het niet nodig was een nieuwe intentieovereenkomst op te stellen.   

Stichting Westelijke IJsseloever Deventer is een groep van betrokken en bevlogen bewoners van de Worp (Deventer). Zij zetten zich in voor een zorgvuldige belangenafweging in het gebied, waarbij een balans tussen rust en reuring wordt nagestreefd. Recreatie, natuur, parkeren en festivals strijden in dit gebied allemaal om een plek. De stichting bestaat uit een bestuur en werkgroepen die zich met inhoudelijke thema's als verkeer, parkeren, beheer en gebruik bezig houden. Terwijl het bestuur zorgt voor bestuurlijke afstemming met de gemeente, de externe communicatie en het onderhouden van contact met de partners in het gebied, hebben de werkgroepen hun inhoudelijke inbreng in gemeentelijke projecten. Daarnaast zijn de werkgroepen proactief bezig met het maken van eigen plannen en adviezen. Als procesbegeleider vormt de landschapper de verbindende schakel tussen werkgroepen en bestuur.     

De landschapper combineerde haar kennis van processen, communicatie en burgerparticipatie hier met inhoudelijke kennis van het gebied en ervaring met de vraagstukken die er lagen. Voor de werkgroep beheer maakte de landschapper in een separate opdracht een schetsplan voor verbetering van de entree naar de IJsselstrandjes.            

Van juli 2022 tot juli 2024 ondersteunde de landschapper 1 dag in de week de landschapsarchitect van de gemeente Rheden. De werkzaamheden bestonden uit advisering en het maken van erfplannen en landschapsplannen. Vanaf februari 2023 verzorgde de landschapper daarnaast de procesbegeleiding voor het landschapsplan voor 'de Rhederhof'. In dit gebiedsproces wordt met de belanghebbenden gewerkt aan een plan om de ontwikkeling van appartementen ter plaatse van het voormalige verzorgingshuis in te passen in de omgeving met respect voor cultuurhistorie en de aanwezige en potentiële natuurwaarden op deze plek.         

Het perceel aan de Oerdijk 119a heeft een agrarische bestemming (met bouwvlak), maar er vinden geen agrarische activiteiten meer plaats. De eigenaren willen het perceel van 3,5 hectare ontwikkelen naar klimaatrobuuste natuur in aansluiting op het naastgelegen natuurgebied De Slenk (onderdeel van de Oostermaet). In ruil voor deze natuurontwikkeling willen zij één woningbouwkavel realiseren in aansluiting op het bestaande erf. Het beheer van het natuurperceel wordt overgedragen van de huidige bewoners naar de nieuwe bewoners. De ontwikkeling past binnen de mogelijkheden van de provinciale Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving en de het gemeentelijke rood voor groen beleid. Alle partijen, inclusief waterschap en IJssellandschap, hebben zich positief uitgelaten over het plan. 

De landschapper maakte in opdracht van BiedtRuimte het natuurinrichtingsplan en erfplan. Hierbij werd ecologisch advies ingewonnen van IJssellandschap en de Bosgroepen. 

Het plan in hoofdlijnen: 

˗ de bestaande eiken op de perceelsgrens worden behouden (relicten voormalige houtwal);

˗ er wordt vochtige natuur gerealiseerd in aansluiting op De Slenk (ten oosten van de Oerdijk);

˗ ondiepe greppels op de perceelsgrenzen zorgen voor oppervlakkige afvoer van regenwater;

˗ er wordt een natuurlijke bosrand ontwikkeld met een kruiden- en struweelzone op de overgang naar het bestaande bos (noordzijde perceel);

˗ de ontwikkeling van kruidenrijk grasland wordt voortgezet door het blijven uitvoeren van verschralingsbeheer;

˗ op de hogere delen van het terrein wordt bos ontwikkeld;

˗ er worden randen met meerjarige ruigtekruiden ontwikkeld;

˗ een gedeelte, centraal gelegen in het open en lage middengebied, wordt ondiep afgraven voor ontwikkelen van vochtig hooiland.

De erfontwikkeling houdt de bouw in van een vrijstaande woning van maximaal 750 m3 met een bijgebouw. Dit bijgebouw heeft een omvang van maximaal 250 m2 ten behoeve van onderhoud van het natuurgebied. De nieuwe woning en bijgebouw zijn niet direct langs de Oerdijk gesitueerd maar tegen de bosrand. Het erf krijgt een eigen inrit. Door de familierelatie tussen beide erven bestaat er in de toekomst de mogelijkheid voor mantelzorg. Als investering in de ruimtelijke kwaliteit op het erf wordt de historische houtsingel op de grens met het natuurdeel hersteld met behoud van enkele doorzichten vanuit de woningen. Nieuwe bosschages worden strategisch gesitueerd om het zicht tussen woningen onderling en vanaf de Oerdijk op nieuwe woning te beperken. De bosschages sluiten qua situering en soortkeuze aan de bij de Oostermaet/de Slenk. 

Er is inmiddels een anterieure overeenkomst tot stand gekomen. Momenteel wordt het bestemmingsplan opgesteld. 

In opdracht van en in samenwerking met BiedtRuimte maakte de landschapper een erfplan en landschappelijk inpassingsplan voor een boerenerf in het buitengebied van Ommen. De melkveehouderij is gestopt en alle bedrijfsbebouwing wordt gesloopt. De initiatiefnemer wil twee kavels realiseren voor de bouw van woningen tot 1200 m³. Het plangebied is gelegen nabij het Natura2000-gebied Vecht en Beneden Regge.  

Het erf ligt in het jonge ontginningslandschap tussen de Lemelerberg in het oosten en de N348 in het westen. Het is een open, grootschalig en rationeel verkaveld landschap met vergezichten. De verspreid liggende agrarische erven hebben over het algemeen bebouwing met een grote inhoudsmaat. Door de aanwezigheid van erfbeplanting vormen de erven groene eilanden in het open landschap. Het open landschap en de maat van het erf vragen om volume. Twee grote woningen (tot 1200 m³) zijn dan ook passend op dit erf en tegelijkertijd is de ruimtelijke impact kleiner dan die van drie woningen met een standaard volumemaat (tot 750 m³). 

De landschappelijke inpassing bestaat uit de volgende ingrepen:

In opdracht van en in samenwerking met MUG ingenieursbureau werkte de landschapper binnen het bouwteam van provincie Noord-Holland, PWN en Boskalis aan de landschappelijke inpassing van de reconstructie van de N241 tussen Verlaat en Wognum. In het werk wordt tevens de drinkwatertransportleiding over grote delen vervangen.

De basis was het bij het PIP opgestelde landschappelijke inpassingsplan. De verdere uitwerking van het wegontwerp vroeg soms om een nieuwe vertaling van de provinciale uitgangspunten naar de concrete inpassing. Als gevolg van de wegverbreding moesten veel bomen gekapt worden. Het landschapsplan voorziet in compensatie van deze kap, maar ook in een betere inpassing in het open landschap van de N241, waardoor op sommige plekken juist geen nieuwe bomen terug geplant worden. 

De weg kent van west naar oost verschillende zones: vanaf Verlaat ligt de weg langs de Westerlangereis op de ringdijk van de droogmakerij van Heerhugowaard en polder Veenhuizen, vervolgens doorsnijdt de weg de Lage Hoekpolder en de kern Opmeer om vervolgens langs de Wijzend en Achterwijzend door Hooge landen richting Wognum te gaan waar de aansluiting met de A7 ligt. Een gedeelte van het tracé is tevens een belangrijke vleermuisroute. Het landschapsplan versterkt deze zonering en geeft invulling aan de compensatieopgave, de ecologische opgaven en biodiversiteitsopgave. Daarnaast geeft het plan invulling aan het herstel van groen en groengebieden binnen de kern Opmeer en bij particuliere erven.

In opdracht van BiedtRuimte maakte de landschapper een erfplan voor dit erf aan de Kappestee in Wijhe. Om een deel van de bebouwing en het erf te kunnen verkopen wilden de bewoners een verzoek tot erfsplitsing indienen bij de gemeente. Deze vroeg hiervoor om een erfplan om het historische erf te versterken en de landschappelijke inpassing te verbeteren.  

In 2020 kochten de opdrachtgevers de prachtige, 100 jaar oude Saksische boerderij en bijgebouw aan de Hietbergsweg om hier hun droom waar te maken: leven op een duurzaam erf in het prachtige Sallandse landschap. De landschapper hielp hen met het maken van het erftransformatieplan en landschapsplan.  

De transformatie bestaat uit renovatie van de historische gebouwen, sloop van oude schuren, de bouw van een nieuwe woning en kapschuur en herstel van het karakteristieke erf. Het erf is verweven met het landschap: duidelijke erfgrenzen passen hier niet. De karakteristieken van het Sallandse (boeren)erf worden teruggebracht: de voorzijde van de boerderijen krijgt een representatieve inrichting met lage hagen en sierbeplanting en kruidenborders. Op het erf komen een moestuin en een kippenren en nabij de boerderij wordt een hoogstamboomgaard aangelegd. 

Het landschapsplan bestaat uit herstel van oorspronkelijke landschapselementen, waaronder de meidoornhaag op de zuidelijke perceelsgrens en de bossingel langs de oostgrens. Het open weiland wordt opgedeeld door plaatsing van een losse struweelhaag op een voormalige kavelgrens. Hierdoor ontstaat een kleinschaliger landschapsbeeld. Er wordt een nieuwe poel gegraven en het weiland wordt kruidenrijk grasland met verspreid enkele bomen. Het doel is een zo groot mogelijke biodiversiteit. Er worden schuilplekken en nestgelegenheden gecreëerd door aanleg van takkenrillen, plaatsen van nestkasten en door een gevarieerd en gefaseerd maaibeheer, waarbij ruigere randen en plekken ontstaan. 

Aan de Groespeelweg wordt een kleinschalig zonnepark van 4 ha ontwikkeld. In opdracht van en in samenwerking met bind B.V. werkte de landschapper aan de landschappelijke inpassing van dit park. De locatie grenst aan het defensiekanaal dat onderdeel was van de in totaal 90 kilometer lange Peel-Raamstelling. Naast het historische belang vormt het kanaal met oevers ook een belangrijke ecologische verbindingszone. Aan de noord- en westzijde versterkt de randbeplanting van het zonnepark deze ecologische verbindingsfunctie. Bij het park komt aan de Groespeelweg een rustpunt voor recreanten (fietsers), waar ook informatie wordt gegeven over het zonnepark en de historie van de plek (met een hoofdrol voor de Peel-Raamstelling). Langs de weg lag vroeger de Groote Beek, die later verlegd is en vergraven tot defensiekanaal. Als herinnering aan de oude ligging van de beek wordt aan de oostzijde van het zonnepark de watergang verbreed en voorzien van een natuurvriendelijke oever.

Voor de nieuwe basisscholen in Tuk en Giethoorn werkte de landschapper in opdracht van de gemeentelijke projectleider aan de schetsontwerpen voor de inrichting van de openbare ruimte van de schoolomgevingen en de schoolpleinen zelf. In Tuk is de basisschool gecombineerd met het nieuwe dorpshuis. 

Deze nieuwe scholen en schoolomgevingen volgen de landelijke trend van meer integratie tussen binnenlesruimte en buitenlesruimte, waarin de schoolomgeving uitdaagt tot niet alleen spelen en ontspannen, maar ook ontdekken, beleven met alle zintuigen en leren over natuur, bodem en water. De nieuwe schoolpleinen zijn daarom groen, met natuurlijke speelaanleidingen en speeltoestellen. Uiteraard is ook het benodigde programma aan parkeren, fietsparkeren en buitensportruimte ingepast. Het plan voor Giethoorn is door Donker Advies verder uitgewerkt. Het plan voor Tuk is op basis van het schetsontwerp uitgevoerd. 

De landschapper werkte aan de plannen vanuit de interim opdracht als adviseur landschap bij de gemeente Steenwijkerland.

De inrichting van het Thijplein in het Twentse Rossum was al jaren een doorn in het oog van de bewoners. Niet uitnodigend, sfeerloos en onoverzichtelijk waren veelgehoorde klachten. In opdracht van de dorpsraad Rossum, Lemselo, Volthe en samen met de werkgroep Thijplein en de gemeente Dinkelland maakte de landschapper een ontwerp voor herinrichting van het plein. Het plan geeft invulling aan de wensen, maar ook ambities als meer biodiversiteit en klimaat-adaptief. De Plechelmuskerk krijgt een prominentere plek door de hogere ligging te benadrukken met een verhoogd grasplateau. De pleinruimte wordt richting Kulturhus getrokken zodat deze, met een nieuwe terrasruimte, ook echt aan het plein komt te liggen. Een fijne verblijfsplek voor zowel dorpsbewoners als de vele fietspassanten. Nieuwe plantvakken aan de noordzijde van het plein worden verdiept aangelegd, zodat zij tevens dienst doen als tijdelijke berging van hemelwater bij hevige regenbuien.

In het najaar van 2023 is het plan uitgevoerd en op 22 december 2023 werd het plein feestelijk geopend. In het voorjaar van 2024 volgt nog de aanplant van vaste planten en siergrassen en zal het plein feestelijk in gebruik worden genomen. 

De landschapper maakte voor deze opdracht onderdeel uit van het projectteam van Antea Group. In opdracht van de provincie Overijssel werkte dit team aan de uitwerking van het inrichtingsplan naar definitief ontwerp, bestek en uiteindelijk de realisatie van de benodigde maatregelen voor natuurherstel. De landschapper vervulde als omgevingsmanager een belangrijke rol in de communicatie over het definitieve ontwerp met de direct betrokkenen en de omgeving. Daarnaast werkte zij mee aan de verdere detaillering van het ontwerp o.a. door het begeleiden van een schetssessie en de uitwerking van het inrichtingsplan voor de Snoeyinksbeek. 

In 't Wagelerpark in Enschede werken vele partijen samen aan behoud, herstel en verbetering van natuur, landschap en cultuurhistorie. Een goede coördinatie en overzicht ontbreken echter. De gemeente Enschede wil meer verantwoordelijkheid in het gebied neerleggen. De gebiedspartijen willen duidelijkheid over taken, verantwoordelijkheden en draagvlak voor de toekomstvisie en het bijbehorende beheerplan. In opdracht van Eelerwoude leverde de landschapper een bijdrage aan het door hen op te leveren bidbook in het kader van de provinciale 'pilot langjarig beheer'. De landschapper stelde samen met de gebiedspartijen een actorenanalyse op en schreef het plan van aanpak voor organisatie en participatie. Hierdoor werd duidelijk hoe meer mensen en organisaties kunnen participeren in het beheer van het gebied en activiteiten.

In de laatste fase van de planvorming worden de definitieve maatregelpakketten voor de Natura 2000 gebieden: Achter de Voort, Agelerbroek & Voltherbroek,  Bergvennen & Brecklenkampse Veld en Lemselermaten uitgewerkt in drie inrichtingsplannen. 

De landschapper werkte voor de gemeente Dinkelland en in overleg met gebiedspartijen, terreinbeherende organisaties, adviseurs/adviesbureaus en grondeigenaren aan deze uitwerking. Hierbij was het de uitdaging om een zo goed mogelijk situatie voor de bijzondere natuur in deze gebieden te creëren met zo min mogelijk nadelige effecten op omliggende landbouwpercelen. In het inrichtingsplan zijn tevens mitigerende maatregelen en 'meekoppelkansen' opgenomen.  

In het plan voor de herinrichting van twee beken, dat de landschapper in 2016/2017 opstelde in een participatieproces met de bewoners, moet een kade worden ingepast. Deze kade moet de lage delen van de wijk Molengronden beschermen tegen hoogwatersituaties in de Berkel. Opnieuw is samen met de bewoners gekeken naar een goede inpassing, waarbij er ruimte blijft voor de gewenste herinrichting van de beken, maar waarbij er ook een goede aansluiting is tussen de kade, de achtertuinen en de openbare ruimte. Door WRIJ worden met bewoners, die zelf de kade als verlengde van hun tuin gaan beheren, overeenkomsten gesloten. Het project is een goed voorbeeld van samenwerking tussen waterschap, gemeente en bewoners.

In dienst van Pratensis en in opdracht van Waterschap Vechtstromen was de landschapper samensteller, tekstschrijver en redacteur voor het maatregelenboek van de project overstijgende verkenning (POV) voor de Overijsselse Vecht. In dit boek zijn technische systeemmaatregelen vertaald in een zowel voor bestuurders, ambtenaren als burgers begrijpelijk en beeldend boek. Het boek beschrijft de systeemmaatregelen die bijdragen aan het oplossen van veiligheids- en klimaatopgaven en dient als inspiratiebron voor het vervolg, waarbij mogelijke maatregelen samen met de omgeving uitgewerkt worden. Het boek werd vormgegeven door bureau Bestwerk.